Een muzikale rondreis door land en tijd.

Als we aan Italië denken zitten we al gauw aan pizza en pasta. Ze kwamen tot ons via de eerste gastarbeiders en zijn inmiddels ook van ons. We kennen het Italië van tegenwoordig ook via de schreeuwerige ‘plasticolor’ tv-shows met al die opgeblazen en opgespoten dames en incorrecte heren. Daartussenin staan de beelden op ons netvlies van de Italiaanse film. Van Fellini, Visconti, de Sica, Pasolini met sterren als Sophia Loren, Gina Lollabrigida, Claudia Cardinale en Marcello Mastroiani, begeleid door een soundtrack van Nino Rota komen we ook al snel bovendrijven. In de klassieke muziek hebben we grote namen als Verdi, Puccini, Rossini, grote tenoren als Luciano Pavarotti, Andrea Bocelli, en acts als Il Divio en een ster als Cecilia Bartoli. In de populaire muziek kennen we de songfestival hits van Dominico Modugno, of Gignola Ginguetti en namen als Zucchero of Paulo Conte. Wellicht kennen we het partizanenlied uit WOII ‘Bella Ciao’ ook wel via de Netflix serie ‘La Casa de Papel’ of via onze Nederlandse DJHardwell. Alles is zo’n beetje typisch Italiaans groot.

Omdat die zo bekend zijn laten we die op onze muzikale ontdekkingsreis verder links liggen. We trekken door het land op zoek naar muziek uit de diverse volkstradities en gaan wat verder terug in de tijd qua klassieke muziek.

Sicilië

Eiland centraal – en dus strategisch – gelegen in de Middellandse Zee. Alle volken die zich in de loop der eeuwen rond diezelfde zee waren gevestigd, Grieken, Romeinen, Feniciërs, Spanjaarden enzovoort, zijn dus ook op Sicilië beland en hebben er elk hun eigen sporen achtergelaten. Het eiland is zo een tijdmachine, een groot openluchtmuseum. Aan de andere kant zie je ook overal opgehoopt vuil, dolende illegale asielzoekers en sporen van de maffia. Je kunt er dus alle kanten op en interessant is het zeker...

We beginnen opgewekt aan de reis met deze Siciliaanse ‘Tarantella’ op mandoline. Rosa Balistreri (1927-1990) geldt als 'de stem van Sicilie', een latere live opname van haar 'Mamà chi tempu fa a lu paisi' om te beginnen. Het lied 'Mi votu e mi rivotu' werd door de wereldbekende Duitse choreografe Pina Bausch (1940-2009) van het Tanztheater Wuppertal gebruikt in haar stuk ‘Palermo’. (1989)

Even een zijsprongetje… Bekijk alles van Pina Bausch op YouTube. De film ‘Pina’ (Oscar nominatie) die Wim Wenders kort na haar dood maakte, is te koop of te huur.

En ach, zo'n traditionele ballade vanuit de tuin is ook leuk tenslotte. 

Sardinië

De ‘Launeddas’ (Sonus de cane, of hond klank), is het typische blaasinstrument van Sardinië. Het bestaat uit drie rieten pijpen: 1) de langste, " tumbu " werkt als bordoon (laag klank, zoals de doedelzak); 2) de middelste " mancosa " begeleidt; 3) de derde, genaamd " mancosedda", speelt de solist partij, de melodie. Deze unieke Launeddas heeft een unieke dubbele riet, wordt gespeeld met de techniek van ‘circular breathing’ en is alleen in Sardinië te vinden. Zijn muziek begeleidt de traditionele Sardijnse dansen, hoewel nu ook een soloconcert repertoire ontwikkeld heeft. Ze worden beschouwd als de werelds oudste polyfone instrument (Bronzetto -bronzen beeldje- gevonden in Sardinië, dateert tussen 300 en 900 voor Christus.

De zang van Sardinië met zijn grondtoon waarboven meerdere stemmen worden gezet, is al even kenmerkend. De Tenores de Bitti is een fameuze groep die ook diverse malen in ons land te zien was. Van deze Tenores di Bitti "Mialinu Pira" - Milia vattu sa Trota. Een (veld)opname uit 1932 van Maria Rosa Punzirudu en Gavino De Lunas, begeleid door Nicolino Cabizza en eentje van Maria Teresa Cau: 'Sardignia mia'. Vrouwen zingen net zo goed tenslotte.  We trekken verder... 

Zuid-Italië

Apulië, Basilicata en Calabrië in de laars van Italië zijn de arme gebieden in het zuiden. Een gebied waar de maffia ook actief is. De ‘Musica della Maffia’ is jaren terug veel gedraaid. Er zijn maar liefst 3 CD’s van uitgegeven. 'Il canta da mala vita', 'Ndrangheta', 'e lu processu salvatore macheda'. 

Ten zuiden van Napels en Salerno ligt het fraaie natuurpark Cilento. Uit deze regio komt de groep Rittantico.

Voordat we in Napels arriveren... Het zuiden van Italie is ook de basis van de ‘Tarantella’, een opzwepende, opwindende dans op stuwende muziek. De aloude ‘trekpot’ speelt vaak een belangrijke rol. De ‘Tarantella’ is al eeuwenoud en elke streek, stad of dorp heeft wel een soort eigen nummer. Van Athanasius Kircher (1602-1680): Tarantella Napoletana door L'Arpeggiata.

Belangrijke groepen als de ‘Nueva Compania di Canto Populare’ (we zagen ze ooit in Vredenburg Utrecht), ‘Musicanova’, 'Etnomusa' die veel research deden naar de Italiaanse muziektradities, hebben er een aantal op het repertoire staan. Tot de bekendste behoren deze 'Tarantella del Gargano' en deze 'Pizzica di San Vito'. Italianen kunnen behoorlijk uit het dak gaan met deze tarantella's... 

Napels

Stad van muziek, romantiek, voetbal, mafia,... Een Napolitaanse tarantella uit de film 'NAPOLI.NA'!', een oudere opname van Roberto Murolo: 'Reginella', een medley van canzoni napoletane met het instrument van Napels: de mandoline, een heel orkest. Deze 'Torna a Surriento' (da Napulitana No.10 - Storia della Canzone Napoletana) zit ook wel in ons collectief geheugen. 

Midden-Italië

We trekken verder noordwaarts, richting Rome, richting Midden-Italië. We passeren (even weg van de snelweg) de provincie Isernia, streek van linzen en truffels, dus tijd voor en kijkje in de keuken. Isernia ligt centraal langs de lange bergketen de Apennijnen. Deze strekken zich uit over vrijwel het gehele schiereiland, beginnend in Ligurië in het noordwesten van Italië tot in Calabrië, 1350 kilometer zuidelijker, in het zuidoosten. Ietsje doorrijden en je hebt er een lekker wijntje bij: Montipulciano di Abruzzo. Met een eigen muziekje uiteraard...En deze 'Casca l'uliva'. Veel Italiaanser wordt het niet snel. Radio aan en door Lazio naar Rome. We kunnen tegenwoordig ook bekijken hoe Rome in de oudheid eruit zag. En horen hoe die oude Romeinse muziek geklonken moet hebben. Arrividerci Roma... 

In Umbrië, Toscane enzo is ook heel veel te beleven. Om in de mood te komen: 'Voglio una casa' (Umbria), 'Senesina' (Toscane, Sienna). Fraaie landschappen, prachtige plaatsjes, lekker eten en drinken, alles wat je wilt. En overal is bovendien ook wel iets te beleven, kwestie van goed rondkijken en erin duiken. Als het even kan ook al de dagen ervoor, want de voorbereidingen op al die festiviteiten zijn zeker zo interessant. In Sienna heb je de 'paleo', de paardenrace op het grote plein. Even waanzinnig als fascinerend toch. Na afloop eet de hele buurt samen aan lange tafels in de straten... 'Tra cielo e pietra - Sei bella sei splendida'

In het oude centrum van Florence is het enkele dagen feest. Het begint allemaal met de 'Corteo Storico', de historische optocht. Tijdens de daaropvolgende 'Calcio', een aparte mengeling van rugby, voetbal en nog zowat, lopen de gemoederen altijd superhoog op. Op die deinende tribunes houd je je hart vast. Overigens, het scoren van kaartjes voor deze happening is net zo'n gevecht...  Muziek!  

Noord-Italië

Noord-westwaarts. Langs bijzondere Toscaanse steden als Pisa en Lucca, richting Ligurische kust en Genua, even muzikaal langs bij 'A casa in Via do Campo' en de Mercato Orientale. Op de tonen van de traditional 'Ri Gilardin' trekken we de Piemonte in. Alberto Cesa (1945-2010) en zijn groep 'Cantovivo' hebben veel muziek uit deze streek opgenomen. 'Muzurka Piemontese', 'La Bergera' en 'Barbagal' bijvoorbeeld. Ook haalden zij o.a. partizanen- en emigranten songs uit de vergetelheid. 

Bovenlangs de Dolomieten door, Trentino in, met koor... Ah, Venetië. We nemen een kijkje in het beroemde Teatro La Fenice, afgebrand en in oude luister hersteld, luisteren naar 'Rondo Veneziano' (beetje kitch, maar ach). We vieren het laatste carnaval mee en bezoeken dan Murano, waar het beroemde glas gemaakt wordt.

Tot slot: Milaan

We sluiten af in Milaan, stad van kunst, design, mode en de economische motor van Italië. Nu in het hart van de Italiaanse coronacrisis. De Scala is een van de beroemdste operahuizen ter wereld. Ik hou erg van de wat oudere muziek, zoals die van Claudio Monteverdi (laments, madrigalen), van Giovanni Pergolesi en van de Renaissance muziek. Daarin is heel veel moois te ontdekken. 

We kunnen deze muzikale ontdekkingsreis momenteel niet anders beëindigen dan met het online concert 'Music for Hope' van Andrea Bocelli.

Ik hoop dat het een interessante ontdekkingsreis was
en ben (uiteraard) benieuwd naar jullie reactie.

Paul Kentie
© 2020

 

Terug naar boven