Klik&Go: een muzikale cruise door het hoge noorden
Ditmaal maken we een muzikale ontdekkingsreis door Noord Europa. Dunbevolkte gebieden met een vaak overweldigende natuur, met lange donkere winters en lange zomerdagen. Landen van trollen, elfen, wolven en andere wezens. Een omgeving die altijd op je inwerkt en die als vanzelf mythes, sagen, verhalen oproept. Die Scandinavische thrillers, die 'Nordic Noir', waar we zo massaal verslaafd aan zijn geraakt passen eigenlijk naadloos in die traditie. In isolatie worden mensen creatief zo blijkt ook in deze tijden… Daarbij zijn eilanden voor mij nog het meest interessant: ze zijn nog geïsoleerder en dat levert vaak nog mooiere dingen op. Deze noordelijke muzikale ontdekkingsreis wordt een iets van een cruise, waarin we hier en daar aan land gaan om zowel klassieke, traditionele als meer eigentijdse muziek te verkennen. Het past hier ook wel mooi in elkaar vaak.
IJsland.
Eiland van geisers en leegte. We beginnen met de ‘Epitah’, Middeleeuwse (graf)schriften, hier op muziek gezet en gezongen door de countertenor Sverrir Gudjonsson. Een heel mooie CD.
We blijven wat in de klassieke sfeer met het ensemble Vocatief met ‘Heyr himna smiður’ (IJslandse hymne)
We schuiven dan wat door naar traditionele muziek. Voces Thules í Útúrdúr: 'Vígakvæði úr Sturlungu' (Ríðum allir rógstefnu til)
‘Rimor’: dit zijn de oude verhalen uit de volkstraditie. Voices of Iceland: 'Two-Part Rímur Melodies'
Een interessante IJslandse folkgroep, ook om wat verder te verkennen, vind ik ook Árstíðir. Hier met ‘Á meðan jörðin sefur’
Sigur Rós is een groep die je ook wel op poppodia vindt en een grote schare bewonderaars heeft. Met zangeres Björk waarschijnlijk de bekendste namen uit de IJslandse muziek. Allebei lekker eigenzinnig.
Sigur Rós: 'Ekki múkk' (Official Music Video). Frontman Jónsi heeft ook nog allerlei eigen projecten, zoals een CD ‘Rimur’ met oude teksten en een solo-CD ‘Kolniður’.
Van Björk hier: ‘Utopia’ en ‘Stonemilker’ (met 360° virtual reality)
Faeröer eilanden.
Van IJsland trekken we naar de (Deense) Faeröer eilanden. Eind weg, ongerept, onbekend, maar interessant, ook wat betreft de muziek. Eilanden… Om even in de sfeer te komen vliegen we er met een drone overheen.
Zangeres Eivør behoort tot mijn absolute favorieten. Geweldige stem en haar album ‘Slør’ in het Faroese gaat altijd en overal mee. Een van de nummers op die CD: ‘Tròdlabùndin’, hier live. Vanaf ditzelfde album ‘Slør’ een live versie van ‘Verð Mín’. Ook van Eivør Pálsdóttir (zoals ze voluit heet): ‘Heyr Himna Smiður’ (IJsland) en ‘Mín móðir’, live.
Kata is een vrouwenzanggroep van de Faeröer eilanden en heeft een nieuw album uit ‘TÍVILS DØTUR’. Hiervan de clip ‘Risin og moyggin’ en het nummer ‘Eg Atti Maer Eina Hugvu’ (Hugvutattur)
Shetland.
De eilandengroep ten noorden van Schotland waar zich de detectiveserie ‘Shetland’ afspeelt. Wij reizen graag buiten de gebaande paden en dan het liefst met de muziek van dat land als ‘soundtrack’. Landschap en muziek versterken elkaar en je krijgt zo een beter begrip van de wisselwerking tussen beiden. Reizen wordt zo nog leuker. Speel deze videoclip van de serie maar eens af met en zonder muziek… Voor we weer verder trekken een Shetland traditional door Willie Hunter: ‘The Love O' Da Isles’.
Denemarken.
Uit Denemarken, het land van Hans Cristian Andersen, twee tracks van de groep Virelai. ‘Bonden og Kragen’ en ‘Nøkken’. De Deense Myrkur zingt en begeleidt zichzelf op de ‘nyckelharpa’, een typisch Scandinavisch instrument. ‘Ramund’ is een Deens volksliedje. Daarbij nog deze Nordic song.
Noorwegen.
Overweldigende landschappen, fjorden, meren, watervallen, hoogvlaktes en sfeervolle steden en stadjes. Lekker relaxed rijden want je mag bijna nergens harder dan 80 km. Zoveel te zien, je wilt ook niet harder. Het belangrijkste Noorse instrument is de Hardanger fiddle, vaak heel mooi gesneden en ingelegd.
De ‘Kristofferrengja’ clip van violist Jan Beitohaugen Granli (we hebben ‘m op DVD en het was even flink zoeken om ‘m op internet terug te vinden) is schitterend om te zien, maar… don’t try this at home.
Onze favoriet is het trio Bukkene Bruse. Hun live CD 'Spel'( 2004) vormde de perfecte soundtrack van een reis door Noorwegen. Daarvan wat op video. 'Folketone', 'Maria, hun er en jomfru ren' en 'Stev'. Het verder verkennen waard. Van violiste Annbjørg Lien het sfeervolle'Tjønneblomen'. Sigurd Brokke, op mondharp (altijd leuk): 'Fanten'.
Karl Seglem is een bekende Noorse jazzmuzikant. Hier bespeelt hij een traditioneel instrument uit het Scandinavische: de hoorn van een geit. Dit 'Trodl' is een lekker nummer voor in de auto...
Edvard Grieg (1843-1907), klassiek componist, liet zich zoals veel tijdgenoten inspireren door de volksmuziek en -verhalen van zijn land. Als je het uitzicht vanuit zijn werkhuisje bij Troldhaugen (Bergen) hebt gezien begrijp meteen waar die muziek vandaan komt. Van Grieg: ‘Solveig’s Song’, ‘Norwegian Dance No. 1’ en uit zijn bekendste werk 'Peer Gynt': 'Morning Mood'.
Ole Olson (1850-1927) is een veel minder bekende Noorse componist uit dezelfde periode. Van deze Ole Olsen: uit 'Petite Suite', Nos 3 & 4
Trio Mediæval. Dit damestrio, gespecialiseerd in Middeleeuwse muziek en met een Grammy daarvoor op zak, was een paar keer ook in Nederland te zien op het Festival Oude Muziek. Schitterende acapella zang, soms met een sobere begeleiding van trommel of trompet. Een van onze topfavorieten dus ook. Allemaal mooie albums, maar mijn favoriete album is toch wel ‘Folk Songs’ met Noorse folksongs. Aanraders.
Trio Mediaeval 'Gjendine's Lullaby' van de CD 'Folk Songs' en Arve Henriksen en Trio Mediæval live met een song van het ‘album ‘Rimur’. Beslist verder kijken en luisteren....
Zweden.
Zweden kennen we qua muziek natuurlijk vooral via het Songfestival. Met ABBA als blijver vooral dus. Traditioneel is de nyckkelharpa het typische instrument van Zweden, zoals de hardanjer viool dat is van Noorwegen. Ook de gewone viool is populair. De polka en gammel zijn populaire vormen in dans en muziek.
Vanuit Zweden hier... Jamie Huddlestone & Gabi Maas: 'Slängpolska från Småland/Flypolska' (een polka), Jämtländsk brudmarsch on the nyckelharpa, Gammal Ljungqvistervals nr 1. Een Zweedse CD waar ik vrolijk van wordt is die van het damestrio Huldrelokk. Hier live met 'Min Bryllopsfest' en 'Vaggvisa från Älvdalen'. Ook even verder kijken... Vargsången: ‘The Wolf song’, een mooi traditioneel wiegeliedje. Van de bekende Zweedse folkgroep Väsen nog: ‘IPA-Gubben’ (Official Video). De Zweeds/Finse groep Hedningarna vind je hier terug bij Finland.
Uit de klassieke hoek… Josef Maria Kraus (1724-1810), geboren in Duitsland, wordt ook wel de Zweedse Mozart genoemd. Hier zijn VB 148 - Symphony in C minor "Funèbre".
Finland.
Een grote naam in Scandinavië is het Zweeds/Finse Hedningarna. Een vernieuwende folkband die traditionele Scandinavische muziek, waaronder de joik, vermengt met electronica en rock. Het werkt! Wij ontdekten ze, decennia geleden inmiddels, in Noord Portugal. Een van onze vrienden, journalist en concert promotor, had er een klein winkeltje met artisanato en wereldmuziek. De ’Kruspolka’ van het Zweeds/Finse Hedningarna was een succesnummer in de naastgelegen discotheek. De groep stond hier in 1996 al eens op Pinkpop. Hedningarna haalt soms traditionele instrumenten door een effectprocessor en maakt zo een eigen, herkenbaar geluid. Dynamische groep, bekend om zijn scherpe zang ook. Van Hedningarna hier: ‘Kruspolska’, lekker swingend nummer, plus ‘Räven’ van dezelfde CD 'Kaksi'. Het wat wilde ‘Juopolle joutunut / Suet Ulvo' (live) gaat er ook wel in.
Van Värttinä, wellicht een van de internationaal meest bekende groepen uit Finland: ‘Tauti’ en van Gjallerhorn deze 'Hymn'. Mooie, speelse vocalen... die komen ook van deze vrouwengroep Tuuletar, even doorklikken dus ook. Hier ‘Alku’, live op het Songlines Encounters Festival in London (2018) en ‘Odotan’.
Uit de klassieke hoek natuurlijk Jean Sibelius ‘Valse Triste’ (hier met beelden van Finland) en ‘Andante Festivo’ (mooie versie voor strijkkwartet door het NOVUS Quartet).
Het Sami volk.
De oorspronkelijke bevolking van Noord Scandinavië, te vinden in zowel Noorwegen, Zweden als Finland, zijn de Sami ofwel Lappen. Zoals eigenlijk elk oorspronkelijk volk onderwerp van achterstelling en dus moeten ze strijden voor de eigen cultuur en levenswijze. De bekendste naam hier is zangeres Mari Boine. Aan de mannelijke kant zijn dat Wimme en Solveig Andersson. Allen zingen zij de al eeuwenoude ‘joik’, de typische verhalende zangvorm van de Sami.
Mari Boine Persen: ‘Vuoi Vuoi Mu’, track van mijn favoriete album ‘Idjagiedas’ en 'Gula Gula', titelsong van het album waarmee ze haar naam vestigde. Van Wimme 'Bambumiehta' (Bamboo Honey) en van Solveig Andersson de jojk ‘Bjiejjie’. Van de Sámi artieste Berit Margrethe Oskal uit Guovdageaidnu, 'Eamifámut' ('Ancient Forces'). Tot slot nog een mooie jojk, oorspronkelijk gemaakt voor Mikkel Buljo, door Sofia Jannok: ‘Joik of the wind’.
De Baltische staten.
Estland.
De ‘kannel’ (Psaltery) is hier het traditionele volksinstrument. De 'kannel' is hier te horen in ‘Tuule Kann’. Van Külli Org de 'Lapsepõlve valss' (kromaatiline kannel). Walsje, altijd leuk.
Het Arsis handbell ensemble zagen we ooit live op het (gestopte) Carillion Festival in Vlaardingen. Hier spelen ze een mooie Estse melodie en 'En ‘Eesti Elu’ (Estonian Life). Trad. Attack! is een folkband uit Estland, van hen: ‘Kallimale’ (To My Dearest), van Johanson & Vennad, een familiegroep hier een stukje van hun optreden in 't Ey Belsele (B).
Klassiek... Het Estonian Philharmonic Chamber Choir speelt van componist Arvo Pärt: ‘Salve Regina’.
Letland.
Het traditionele instrument van Letland is de 'kokle'. Heeft ergens wel iets weg van de Finse 'kantele'. Een traditionele vrouwengroep speelt hier een oud volksliedje. Professional Laima Jansone bespeelt de kokle in 'Zalktis'. (Vortex of living energy). 'Teku, teku pa celiņu' (latviešu Līgo tautasdziesma) is een mooie oude ballade. Acapella gezongen. Letland kent veel van dergelijke oude songs, zoals ook deze Latviešu tautas dziesma - Projām jāiet (Vilki). Tautumeitas, is een heel leuke Letse vrouwengroep, zingt en speelt ‘Bārainīte’. Melo MCanticum Silva 'Forest Song' op cello. En toch ook maar even een popsong (rap) van Gustavo Ak, 'Tu dieniņ!' (Aktu dieniņa). Gewoon maar eens luisteren; doet mij een beetje denken aan Ka de slang uit Junglebook.
Litauwen.
De traditionele muziek uit Litauwen heeft wel iets van de Russische folkloristische muziek, deze videoclip geeft een ardig beeld. Vanuit Litauwen verder een mooi oud volksliedje door Liucė: ‘Už ežero ugnys dega’. Van Liucija Vaicenavičiūtė ir draugai: ‘Inkarai (gyvai)’, meer mooi werk als je doorklikt… Van de Lithauwse neofolk/folk rock groep GILĖ nog: ‘Lydžiu laide’
Tot slot...
We zijn aan het eind gekomen van onze muzikale cruise door het hoge noorden. We hebben aan een hoop, heel verschillende, dingen kunnen snuffelen en ik hoop dat er de nodige leuke muzikale verrassingen tussen zaten. Bepaald niet altijd even gemakkelijk om aan deze muziek te komen, maar altijd de moeite waard om er je best voor te doen. Google dus.
Paul Kentie